وادی بطحاءوادی بطحاء، در یک فرسخی مکه [۱]
حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، ج۱، ص۸، به کوشش لسترنج، لیدن، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
که در منابع موجود از آن به ابطح، خَیْف بنی کنانه و نیز مُحَصَّب یاد کرده‌اند.۱ - معرفی اجمالیاین وادی میان مکه و منی واقع بوده، و از یک سو به کوه عیره و از سوی دیگر به کوه حجون منتهی می‌شده است، و از آن روی بدان بطحا گفته‌اند که زمین آن از سنگ‌ریزه پوشیده شده بوده است. [۳]
علی ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۱۱.
[۴]
ابوالفدا، تقویم البلدان، ج۱، ص۸۰ -۸۱، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، ۱۸۴۰م.
[۶]
اسماعیل ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۵، ص۲۰۴، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
ازرقی به حضور ابراهیم خلیل (علیه‌السلام) در بطحاء اشاره‌ای کرده است. [۷]
محمد ازرقی، اخبار مکة، ج۱، ص۳۴، به‌کوشش رشدی صالح ملحس، مکه، ۱۳۵۲-۱۳۵۷ق.
پیش از اسلام بخشی از قبیله قریش در آن‌جا می‌زیستند که به همین دلیل به «قریش بطحاء» معروف بودند؛ این ناحیه تیره‌های عدی‌ّ، جُمَح، تَیْم، سَهم، مخزوم، اسد، زُهره، عبدمناف، عبدالدار، عبدالعزی، امیه و هاشم را در برمی‌گرفت. [۸]
محمد دمشقی، نخبة الدهر، ج۱، ص۴۲۷، ترجمة حمید طبیبیان، تهران، ۱۳۵۷ش.
[۹]
عبدالمؤمن بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲۰۳، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
[۱۰]
محمد ابن عبدالمنعم حمیری، الروض المعطار، ج۱، ص۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۵م.
۲ - حوادث بطحاءپیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این منطقه پرورش یافت. [۱۱]
محمد ابن سعد، کتاب الطبقات الکبری، ج۱، ص۷۶، به کوشش زاخاو، لیدن، ۱۳۲۲- ۱۳۲۵ق.
همچنین محلی که جبرئیل برای نخستین بار بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نازل شد، در بطحاء قرار داشت. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در راه بازگشت از غزوات و مناسک حج، بارها در آن‌جا نماز گزارد [۱۳]
اسماعیل ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۵، ص۱۴۹، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
و در همان‌جا بود که به مصاف قبیله هوازن شتافت. [۱۴]
محمد ابن سعد، کتاب الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۱۱-۱۱۲، به کوشش زاخاو، لیدن، ۱۳۲۲- ۱۳۲۵ق.
در روز فتح مکه نبی‌ِ اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خیمه خود را در بطحاء برافراشت؛ [۱۵]
محمد ازرقی، اخبار مکة، ج۲، ص۱۳۰، به‌کوشش رشدی صالح ملحس، مکه، ۱۳۵۲-۱۳۵۷ق.
در همان روز بود که حُبَیش بن خالد، برادر عاتکه عمه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در بطحاء کشته شد. [۱۶]
محمد ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص۴۳۷، به کوشش عمر عبدابلسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
همچنین گفته‌اند که منصور خلیفه عباسی در ذیحجه ۱۵۸ق/ ۷ اکتبر ۷۷۵م به هنگام ادای مراسم حج در بطحاء جان سپرد. [۱۷]
علی مسعودی، مروج الذهب، ج۶، ص۱۵۷، به کوشش باربیه دو منار و پاوه دو کورتی، پاریس، ۱۸۷۱م.
۳ - آب و هوابوستانهای سبز و خرم و مناطق خوش آب و هوا بطحاء را تفرجگاه قریشیان ساخته بود. وجود چاه‌های فراوان چون چاه بدر که به دست هاشم بن عبدمناف، و نیز چاه خم و طوی که به وسیله عبدالشمس بن عبدمناف در آن‌جا حفر شده بود، نه‌تنها به آبادانی بطحاء کمک کرد، بلکه در موسم حج، موجبات رفاه و آسایش حجاج را فراهم می‌ساخت. [۱۸]
محمد ازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۷۶، به‌کوشش رشدی صالح ملحس، مکه، ۱۳۵۲-۱۳۵۷ق.
[۱۹]
محمد ازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۲۲۴، به‌کوشش رشدی صالح ملحس، مکه، ۱۳۵۲-۱۳۵۷ق.
[۲۰]
محمد ابن عبدالمنعم حمیری، الروض المعطار، ج۱، ص۲۲۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۵م.
[۲۱]
جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۹۷۷م.
۴ - فهرست منابع(۱) علی ابن اثیر، الکامل فی التاریخ. (۲) محمد ابن سعد، کتاب الطبقات الکبری، به کوشش زاخاو، لیدن، ۱۳۲۲- ۱۳۲۵ق. (۳) محمد ابن عبدالمنعم حمیری، الروض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۵م. (۴) عبدالله ابن قتیبه، عیون الاخبار، بیروت، ۱۳۴۳ق/ ۱۹۲۵م. (۵) اسماعیل ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۶) ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، ۱۸۴۰م. (۷) محمد ازرقی، اخبار مکة، به‌کوشش رشدی صالح ملحس، مکه، ۱۳۵۲-۱۳۵۷ق. (۸) علی بیذق، اخبار المهدی ابن تومرت و ابتداء دولة الموحدین، به کوشش لوی پرووانسال، پاریس، ۱۹۲۸م. (۹) محمد و محمداخضر حجی، حاشیه بر وصف افریقیا. (۱۰) حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، به کوشش لسترنج، لیدن، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م. (۱۱) محمد دمشقی، نخبة الدهر، ترجمة حمید طبیبیان، تهران، ۱۳۵۷ش. (۱۲) محمد ذهبی، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدابلسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. (۱۳) محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری. (۱۴) عبدالمؤمن بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۱۵) جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۷م. (۱۶) حسن بن محمد وزان لئون افریقی، وصف افریقیا، ترجمة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت، ۱۹۸۳م. (۱۷) علی مسعودی، مروج الذهب، به کوشش باربیه دو منار و پاوه دو کورتی، پاریس، ۱۸۷۱م. (۱۸) محمد مقدسی، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م. (۱۹) یاقوت حموی، معجم بلدان. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بطحاء»، شماره۴۹۱۹. |